Fibrozis: Organlarda Sertleşme & Bitkisel Anti-fibrotik Destek

A. Fibrozis Nedir?

Fibrozis, bir organ veya dokuda aşırı bağ dokusu (kollajen ve diğer matriks proteinleri) birikimiyle karakterize, onarımın patolojik biçimi olarak tanımlanır.
Normalde iyileşme sürecinin bir parçası olan bu mekanizma, kronikleştiğinde doku esnekliğini azaltır, hücrelerin normal işlevini bozar ve geri dönüşsüz organ hasarına yol açar.

Temel mekanizma:

• Kronik hücresel stres, inflamasyon veya toksik uyarılar →

• Fibroblast aktivasyonu →

• Myofibroblast dönüşümü →

• Aşırı kollajen üretimi →

• Normal doku mimarisinin kaybı

B. Organ Düzeyinde Fibrotik Hastalıklar

Karaciğer Siroz (karaciğer fibrozisi) Detoksifikasyon, protein sentezi, safra üretimi bozulur. Portal hipertansiyon, karaciğer yetmezliği, asit, hepatosellüler karsinom gelişebilir .

Akciğer İdyopatik pulmoner fibrozis: Oksijen-karbondioksit Gaz değişimi (oksijenizasyon) olumsuz etkilenir. Hipoksemi, pulmoner hipertansiyon, solunum yetmezliği gelişir.

Böbrek Kronik böbrek sklerozu (renal fibrozis): Filtrasyon, elektrolit dengesi bozulur. Üremi, hipertansiyon, son dönem böbrek yetmezliği gelişir.

Kalp Miyokardiyal fibrozis: Elektriksel iletim bozulur, kasılma gücü azalır. Kalp yetersizliği, aritmi gelişir

Pankreas Kronik pankreatit (fibrotik form): Sindirim enzim üretimi azalır. Malabsorbsiyon, diyabet gelişir

DeriSkleroderma (sistemik skleroz): Deri elastikiyeti azalır, mikrosirkülasyon bozulur Raynaud fenomeni, organ tutulumları olur...

..............................................................

Karaciğer Sklerozu (Siroz) Nedir?

Karaciğer sklerozu, hepatik dokuda yaygın fibroz (yara dokusu oluşumu) ve rejeneratif nodül gelişimiyle karakterize ilerleyici bir süreçtir.

Patolojik olarak normal hepatositlerin yerini bağ dokusu (kollajen I ve III) alır; bu da kan akımını, safra akışını ve metabolik işlevleri bozar.

Siroz, bu sürecin ileri evresidir — yani karaciğerin sklerotik hâle gelmesidir.

Patogenez: Fibrogenez Döngüsü

Kronik hepatik hasar (viral, toksik, metabolik, otoimmün)

Kupffer hücreleri ve hepatik stellat hücrelerinin aktivasyonu

Stellat hücreler miyofibroblast benzeri hücrelere dönüşür →

TGF-β1, PDGF, IL-1β gibi fibrogenik sinyaller salınır.

Ekstrasellüler matriks (ECM) birikir → sinüzoid yapısı kaybolur.

İleri fibroz → rejeneratif nodül + fibrotik septalar = siroz.

Nedenleri

Kronik viral hepatit (HBV, HCV) En yaygın global neden.

Alkolik karaciğer hastalığı Oksidatif stres ve asetaldehit aracılı hasar.

Metabolik sendrom / NASH Yağlanma → inflamasyon → fibrozis.

Otoimmün hepatit İmmün aracılı hepatosit yıkımı.

Safra yolu hastalıkları PBC, PSC → kolestatik fibrozis.

İlaç ve toksinler Amiodaron, metotreksat vb.

Genetik-metabolik Hemokromatozis, Wilson hastalığı.

Belirtiler

Erken evrede genellikle belirsiz (yorgunluk, iştahsızlık, hafif sarılık).

İleri evrede:

Asit, ödem

Sarılık

Kaşıntı

Gastrointestinal kanama (varis)

Hepatik ensefalopati

Kas erimesi, kilo kaybı

Tanı

Biyokimya: ALT/AST yüksekliği, düşük albümin, yüksek bilirubin, INR↑

Görüntüleme: USG, elastografi (FibroScan), MR elastografi

Histoloji (altın standart): Rejeneratif nodül, septal fibrozis, portal-santral köprüleşme

Skorlama Child-Pugh, MELD, Fib-4, APRI

Tedavi: Başarı ve Sınırlılıklar

Tıbbi Tedavi

Nedene yönelik: antiviral (HBV/HCV), alkol bırakılması, kilo kontrolü.

Destek: diüretikler, albümin, beta-blokerler, laktüloz.

Antifibrotik spesifik ilaç henüz yok.

Son evrede karaciğer nakli tek küratif seçenek.

Objektif Değerlendirme

Antiviral tedavilerle HCV’ye bağlı sirozda ilerleme durdurulabiliyor. Fakat fibrotik dokunun geri dönüşü halen çok sınırlı.

Non-alkolik steatohepatitte kilo kaybı %30’a kadar iyileşme sağlayabiliyor. Spesifik antifibrotik ilaçlar (simtuzumab vb.) klinik olarak başarısız.

Karaciğer nakli: Erken evrelerde yaşam süresi belirgin uzadı. Gelişmiş sirozda transplant dışı tedaviler yaşam kurtarıcı değil.

Komplikasyonlar

Portal hipertansiyon → özofagus varisleri

Asit ve spontan bakteriyel peritonit

Hepatik ensefalopati (Karaciğer amonyak koması)

Hepatorenal sendrom

Hepatosellüler karsinom

Prognoz:

Child-Pugh A: 10 yıllık sağkalım %80+

Child-Pugh C: 1 yıllık sağkalım %35–40

Erken neden kontrolü ve transplant erişimi prognozu belirler.

Bitkisel / Doğal Anti-fibrotik Yaklaşımlar

Değerlendirme Ölçütü:

Salvia miltiorrhiza (Danshen): TGF-β1, Wnt/β-catenin, inflamasyon ve oksidatif stresi baskılar. Güçlü hayvan + bazı insan çalışmaları yapılmış. Etkinlik %85. Klinik düzeyde karaciğer fibrozunu gerilettiği gözlemlenmiş.

Silybum marianum (Milk Thistle) Silymarin kompleksleri → antioksidan, karaciğer koruyucu (hepatoprotektif) etkisi iyi. Orta düzeyli insan verisi, fibrozda başarı sınırlı. Etki %80. Karaciğer koruyucu etkisi kanıtlı; ileri fibroziste sınırlı.

Quercetin: TGF-β/Smad, NF-κB inhibisyonu; ECM birikimini azaltır. Güçlü in vitro / hayvan, sınırlı insan. Etki %75. Flavonoid düzeyinde etkili; klinik geçiş zayıf.

Curcumin Nrf2 aktivasyonu, TGF-β1 ve inflamatuar yolakların baskısı. Çok sayıda ön-klinik + erken klinik çalışma yapılmış. Etki %70. Biyoyararlanımı düşük; formülasyonla dozu ve biyoyararlanımı artırılabilir.

Yeşil çay ekstraktı (EGCG) Antioksidan, anti-fibrotik, lipit-düzenleyici. Güçlü hayvan, az insan verisi. Etki %60. Destekleyici etki, direkt fibroz baskısı orta düzeyde.

Scutellaria baicalensis (Baicalin / baicalein) → TGF-β, α-SMA baskısı. Orta düzeyli ön-klinik veriler.Etki %55 Potansiyel var, ancak hepatik güvenlik tartışmalı.

Sonuç: Karaciğer sklerozu, geri dönüşü zor ama erken dönemde yönetilebilir bir fibrotik süreçtir.

Batı tıbbı, nedenleri kontrol etmekte başarılı olsa da fibrozisin doğrudan çözülmesi hâlen sınırlıdır.

Bitkisel bileşikler — özellikle Salvia miltiorrhiza, silymarin ve quercetin — fibrogenezin temel yollarını hedef alarak tamamlayıcı stratejiler olarak öne çıkmaktadır.

“Karaciğer fibrozunu durdurmak, yalnızca organı değil, metabolizmanın ritmini de korumaktır.”

....................................................

Böbreklerde Fibrotik Sertleşme (Mezanjiyal Skleroz)

Mezanjiyal skleroz, böbreklerdeki glomerüller içinde yer alan destek dokusu mezanjiyumun yara dokusuna dönüşmesiyle karakterize bir durumdur.
Mezanjiyum, glomerülün yapısal bütünlüğünü sağlar ve kanın süzülmesine katkıda bulunur. Bu bölgedeki skarlaşma, böbrek fonksiyonlarını bozarak zamanla kronik böbrek hastalığına veya yetmezliğe yol açabilir.

İlişkili Hastalıklar

Mezanjiyal skleroz genellikle şu durumlarla ilişkilidir:

• Diyabetik nefropati

• Hipertansif nefropati

• Kronik böbrek hastalığı

• Fokal segmental glomerüloskleroz (FSGS)

• Konjenital nefrotik sendrom

• Bazı otoimmün bozukluklar

Nedenleri

En sık nedenler uzun süreli diyabet ve yüksek tansiyondur.
Bu durumlar, glomerüler damarlarda kronik stres ve hasara yol açarak mezanjiyumda fibrotik doku birikimi oluşturur.
Ayrıca genetik yatkınlık, otoimmün süreçler ve kronik inflamasyon da rol oynayabilir.

Belirtiler

Erken evrelerde genellikle sessiz seyreder. Hastalık ilerledikçe:

• Bacak ve yüzde ödem,

• Yüksek tansiyon,

• Köpüklü idrar (proteinüri),

• Gece idrara çıkmada artış,

• Yorgunluk ve iştahsızlık görülebilir.

Patoloji

Mikroskop altında, mezanjiyal alanda kolajen birikimi ve kalınlaşma izlenir.
Bu fibrotik değişim, glomerüler filtrasyonu bozar ve nefron kaybına yol açar.

Tedavi ve Geri Dönüşüm

Oluşmuş yara dokusu genellikle geri döndürülemez, ancak altta yatan nedenin erken tedavisi ilerlemeyi yavaşlatabilir.
Diyabet ve hipertansiyonun kontrolü, uygun diyet ve ilaç tedavisiyle kalan böbrek fonksiyonu korunabilir.

Mezanjiyal Skleroz ve Glomerüloskleroz

• Mezanjiyal skleroz, sadece mezanjiyumu etkiler.

• Glomerüloskleroz ise tüm glomerülü kapsayan daha yaygın bir fibrozistir.
  Dolayısıyla mezanjiyal skleroz, glomerülosklerozun lokalize bir formu sayılır.

Prognoz (gelecekteki beklenti-olasılık)

Seyir, neden olan hastalığın kontrolüne bağlıdır.
Erken tanı ve iyi tedaviyle böbrek fonksiyonu uzun süre korunabilir; ancak ileri olgularda diyaliz veya böbrek nakli gerekebilir.

Mezanjiyal (Böbrek( sklerozu tedavisinde; Salvia miltiorrhiza (Çin 'kızıl' adaçayı), Quercetin ve Moringa oleifera hem antifibrotik, skleroza karşı hem de böbrek yetmezliğine karşı destekleyici olabilir.

...................................................

Akciğer Fibrozisi (İdiopatik Pulmoner Fibrosis 'IPF')

Akciğer Fibrozisi (IPF) Nedir?

IPF, nedeni tam olarak bilinmeyen, akciğer dokusunda ilerleyici yara dokusu (fibroz) birikimi ile karakterize kronik bir interstisyel akciğer hastalığıdır. PMC+2PubMed+2 Doku elastikiyetini kaybeder, hava kesecikleri arasındaki bağlantılar bozulur ve gaz değişimi zorlaşır.

Gelişme Nedenleri

IPF’nin kesin nedeni bilinmemekle birlikte, aşağıdaki faktörler risk oluşturur:

• Genetik yatkınlık (örneğin telomer mutasyonları), yaşlanma. tuberktoraks.org+1

• Kronik alveoler epitel hücre hasarları: sigara, toz-maruziyeti, kimyasal ajanlar. PMC+1

• Mikroaspirasyon (örneğin gastroözofageal reflü) ve viral enfeksiyonlar. f1000research.com+1
  Bu faktörler bir araya geldiğinde, epitel onarımı bozulur ve fibroblastlar aşırı aktif hale gelerek fibrozisi başlatır. PubMed+1

Akciğer Fonksiyonlarına Etkisi

Normalde akciğerde hava kesecikleri (alveoller) aracılığıyla oksijen kana geçer ve karbondioksit dışarı atılır. IPF’de:

• Alveoler duvarlar kalınlaşır, elastikiyet azalır.

• Hava geçişi ve gaz değişimi kötüleşir → oksijen seviyeleri düşer, nefes darlığı artar.

• Solunum fonksiyon testlerinde (örneğin FVC, TLC, DLCO) düşüş görülür. SpringerLink+1
  Sonuç olarak, günlük aktiviteler zorlaşır, egzersiz kapasitesi azalır.

Klinik Belirtiler

• İlk belirtisi: nefes darlığı — önce egzersiz sırasında, ilerledikçe istirahatte bile olabilir.

• Kuru, sürekli öksürük.

• İştahsızlık, kilo kaybı.

• Parmak uçlarında “çomaklaşma” (clubbing).

• Akciğer dinlenmesinde bazal bölgelerde “cırt-cırt” benzeri sesler duyulabilir.
  – Hastalık yavaş ilerler ancak bazı hastalarda “akut alevlenme” denilen hızlı kötüleşme de olabilir. tuberktoraks.org+1

Tanı Koyma Yöntemleri

Tanı için şu adımlar izlenir:

• Ayrıntılı öykü: risk faktörleri, maruziyet, ilaç kullanımı, aile öyküsü.

• Solunum fonksiyon testleri (örneğin spirometri, DLCO).

• Yürüyüş testi veya egzersiz sırasında oksijen ölçümü.

• Akciğerlerin yüksek çözünürlüklü bilgisayarlı tomografisi (HRCT): alt loblarda, subplevral bölgelerde retiküler desenler, bal-petek (honeycombing) görüntüsü olabilir. DergiPark+1

• Gerekirse akciğer biyopsisi, özellikle tanının net olmadığı durumlarda.
  Tanı koyarken benzer interstisyel hastalıklar dışlanmalıdır. SpringerLink

Tıbbi Tedavi: Yararlı mı? Sınırlamaları Neler?

• Onaylı antifibrotik ilaçlar: Pirfenidon ve Nintedanib. PMC+1

  • Pirfenidon: TGF-β, TNF-α, kollajen üretimi gibi yolakları baskılar. SpringerLink

  • Nintedanib: FGFR, VEGFR, PDGFR gibi tirozin kinazları inhibe ederek fibroblast proliferasyonunu ve matris birikimini azaltır. medthority.com

• Yararları: Bu ilaçlar hastalığın ilerleme hızını yavaşlatır, akciğer fonksiyonundaki düşüşü bir ölçüde azaltır. SpringerLink

• Sınırlamaları: Tam iyileştirme sağlamaz, hastalığı geri çevirmez. Yan etkiler olabilir (örneğin diyare, karaciğer testlerinde yükselme, bulantı). PMC

• Küratif seçenek: Akciğer nakli — ancak her hastaya uygulanamayabilir. solunum.org.tr

Yaşam Alanında Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Sigara ve hava kirliliği, zararlı buharlar, toz-maruziyeti gibi faktörlerden kaçınılmalı.

• Soğuk hava, yüksek irtifa, oksijen düşüklüğü gibi durumlar solunumu zorlaştırabilir.

• Solunum rehabilitasyonu, egzersiz programı, oksijen tedavisi gerekebilir.

• Enfeksiyonlardan korunma: grip ve pnömokok aşıları önerilir. Kalabalık ortamlardan ve enfekte kişilerden kaçınmak yararlı olabilir.

• Sağlıklı beslenme, yeterli dinlenme, stres yönetimi de genel durumu olumlu etkiler.

Bitkisel Destek İmkanları ve Etki Kıyaslaması

Aşağıdaki bitkisel bileşikler ve metabolitler IPF ya da akciğer fibrozisi üzerinde ön-klinik ya da sınırlı klinik verilere sahip olabilir. Bunların etki mekanizmaları, kanıt düzeyleri ve 100 puan üzerinden etki gücü kıyaslaması aşağıdadır. Bu bilgiler destekleyici nitelikte olup tek başına tedavi yerine geçmez.

Salvia miltiorrhiza: Fibroblast aktivasyonunu ve TGF-β sinyalini baskılama; anti-oksidan etkiler. Etki orta düzeyde hayvan/ön-klinik verileri var Etkinlik %80

Quercetin: Antioksidan; fibroblast proliferasyonunu, kollajen birikimini inhibe eder. Ön-klinik güçlü veri, insan çalışmaları sınırlı. Etkinlik %75

Cordyceps (Kordiseps mantarı): İmmün modülasyon, anti-inflamatuar, potansiyel antifibrotik etkiSınırlı klinik + hayvan verisi %70

Mullein (Verbascum thapsus): Balgam sulandırıcı (Mukolitik), anti-oksidan, solunum rahatlatıcı etkiler. Etkisi çok sınırlı, fibrozis özelinde veriler az. Etkinliği %55

Curcumin (zerdeçalenin aktif bileşiği): TGF-β/Smad yolunu, oksidatif stresi baskılamaHayvan + bazı insan küçük çalışmalar... Etkinliği %78

Not: Bu kıyaslama genel bir karşılaştırma ve literatürdeki kanıt güçlerine göre yapılmış – kesin “tedavi gücü” anlamına gelmez.

IPF, nedeni tam olarak bilinmeyen, akciğerde fibrozisle giden ve yaşam süresini ve yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyen bir hastalıktır. Güncel tıbbi tedaviler, ilerlemeyi yavaşlatmakta başarılı olsa da hastalığı durduramaz. Bu nedenle erken teşhis, yaşam koşullarına dikkat, solunum rehabilitasyonu ve gerekirse akciğer nakli değerlendirmesi çok önemlidir. Bitkisel destekler potansiyel olarak umut vaat etse de, bunlar ana tedavi yerine tamamlayıcı yaklaşım olarak düşünülmelidir.

..................................................

Miyokardiyal Fibrozis Nedir?

Miyokardiyal fibrozis, kalp kasında (miyokardda) aşırı bağ dokusu ve kollajen birikimi sonucu oluşan sertleşme ve esneklik kaybı durumudur. Bu yara dokusu, kalp kasının normal şekilde kasılıp gevşemesini engeller.
Sonuçta kalp kanı yeterince pompalayamaz ve kalp yetmezliği, ritim bozuklukları gibi ciddi sorunlar ortaya çıkabilir.

Neden Olur?

Miyokardiyal fibrozis, çoğunlukla kalp dokusunun uzun süreli stres veya hasar görmesiyle gelişir.
Başlıca nedenler:

• Hipertansiyon (yüksek tansiyon) → kalp duvarı kalınlaşır, bağ dokusu artar

• Kalp krizi (miyokard enfarktüsü) → ölü kas dokusu yerine fibroz doku oluşur

• Kronik kalp yetmezliği

• Diyabet ve obezite

• İleri yaşlanma süreci

• Bazı toksinler veya kemoterapi ilaçları

• Otoimmün veya genetik kalp kası hastalıkları (kardiyomiyopatiler)

Belirtileri Nelerdir?

Miyokardiyal fibrozis genellikle sessiz ilerler. Ancak ilerlediğinde:

• Eforla nefes darlığı

• Çabuk yorulma

• Göğüs sıkışması veya ağrısı

• Kalp çarpıntısı (aritmi)

• Ayaklarda şişlik, karında sıvı birikimi gibi kalp yetmezliği bulguları görülebilir.

Tanı Kriterleri

Tanıda amaç, hem fibroz dokusunun varlığını hem de kalbin işlevsel etkilenmesini göstermektir.
Kullanılan başlıca yöntemler:

• Ekokardiyografi: kalp duvar kalınlığı ve fonksiyon bozukluğunu gösterir.

• Kardiyak MR (özellikle “late gadolinium enhancement” ve T1 mapping) → fibroz dokunun en hassas görüntülenme yöntemi.

• Kan testleri: BNP, troponin, galektin-3 gibi fibroz belirteçleri.

• Elektrokardiyografi (EKG): ritim bozukluklarını gösterebilir.

Komplikasyonlar

• Kalp yetmezliği

• Aritmiler (ventriküler taşikardi, fibrilasyon)

• Ani kardiyak ölüm riski

• Kalp nakli gerektirebilecek ileri düzey kalp hasarı

Tedavi ve Tıbbın Başarısı

Miyokardiyal fibrozis geri döndürülemese de, ilerlemesi durdurulabilir veya yavaşlatılabilir.
Tıbbi tedavi, nedene ve fibrozun şiddetine göre planlanır:

• ACE inhibitörleri, ARB’ler, ARNI’ler: fibrozu baskılayabilir.

• Beta blokerler: kalbin yükünü azaltır.

• Mineralokortikoid reseptör antagonistleri (ör. spironolakton, eplerenon): fibroz oluşumunu azaltabilir.

• Yeni hedef ilaçlar: TGF-β, galektin-3 ve renin-anjiyotensin-aldosteron sistemini baskılayan ajanlar araştırılmaktadır.

Tıbbın bugünkü başarısı:
Hastalığın ilerlemesini yavaşlatabiliyor. Ancak mevcut fibroz dokuyu tamamen geriye çeviremiyor

Bitkisel ve Doğal Destekler (Bilimsel Verilere Dayalı)

Bazı doğal bileşikler, oksidatif stres ve inflamasyonu azaltarak kalp fibrozisini hafifletebileceği yönünde ön-klinik kanıtlar sunmuştur:

Salvia miltiorrhiza (Danshen): TGF-β/Smad yolunu baskılar, fibroblast proliferasyonunu azaltır Etkinlik %85

Quercetin: Antioksidan, antifibrotik; kollajen sentezini azaltır Etkinliği %80

Curcumin (Zerdeçal): NF-κB ve TGF-β sinyalini inhibe eder. Etkinliği %75.

Resveratrol (Üzüm kabuğu): Anti-inflamatuar, antioksidan etki; kalp koruyucu (kardiyoprotektif). Etkinliği %70

Berberin (Coptis chinensis): Kalp fibroblast aktivasyonunu ve RAAS sistemini baskılar. Etkinliği %68

Bu bileşikler destekleyici olarak araştırılmaktadır. Klinik tedavinin yerine geçmez. Özellikle kalp hastalığı olan kişilerde doktor kontrolü olmadan kullanılmamalıdır.

Yeşil Çay Ekstraktı – Epigallokateşin Gallat (EGCG): EGCG (yeşil çay): TGF-β1/Smad sinyal yolunu inhibe ederek fibroblast aktivasyonunu ve kollajen birikimini azaltır. Reaktif oksijen türlerini (ROS) temizleyerek oksidatif stres kaynaklı miyokard hasarını ve fibrozisi azaltır. Anti-inflamatuar etkilidir, NF-κB baskılanması ile inflamatuar sitokin üretimini düşürür (IL-6, TNF-α). Apoptozis düzenleyicidir: Miyokard hücre ölümünü azaltarak skar dokusu oluşumunu sınırlar. Etkinliği %80. Miyokard fibrozisini azaltma potansiyeli yüksek, aritmi riskini azaltabilir.Anti-fibrotik etkiler:

Kanıta dayalı etkinlik (preklinik ve sınırlı klinik veriler):

• Kronik kalp yetmezliği ve hipertansiyon modellerinde miyokard kolajen birikimini %30–50 oranında azalttığı gözlenmiştir.

• Ventiküler remodelingi yavaşlatır, aritmi riskini dolaylı olarak düşürebilir.

Alıç: Antioksidan, RAAS baskı, inotropik destek. Etkinliği %70. Kalp ve damarla ilgili semptomları iyileştirir, fibrozis üzerinde destekleyici etkili, klinik veri sınırlıdır. Antioksidan ve anti-inflamatuar etkinliği sonucunda; flavonoid ve proantosiyanidin bileşenleri ROS ve TNF-α/IL-6 üretimini azaltır. Pozitif inotropik ve vasodilatör etkilerle, periferik direnç ve kalp yükünü azaltarak fibrozisi dolaylı olarak engeller. RAAS baskılayıcı etkiler: Angiotensin II üretimini azaltarak fibroblast aktivasyonunu sınırlar.

• Hayvan modellerinde hipertansif ve iskemik kalpte fibroz alanlarını belirgin şekilde azaltmıştır.

• Klinik olarak kalp yetmezliği semptomlarını iyileştirir, ancak direkt fibroz inhibisyonu insan çalışmalarında sınırlıdır.

Prognoz (Gidişat)

Prognoz, altta yatan nedene ve erken tedaviye bağlıdır.

• Hafif fibroz, kontrol altına alınabilir ve uzun yıllar stabil seyredebilir.

• Geniş fibroz alanları, kalp yetmezliği ve aritmi riskini artırır.

• Düzenli takip, tansiyon kontrolü ve yaşam tarzı düzenlemeleri (tuz kısıtlaması, egzersiz, sigara bırakma) prognozu belirgin biçimde iyileştirir.

Özetle:
Miyokardiyal fibrozis, kalbin yara dokusuyla sertleşmesi sonucu ortaya çıkan ciddi ama yönetilebilir bir durumdur. Günümüz tıbbı ilerlemeyi yavaşlatabiliyor, yaşam kalitesini koruyabiliyor. Erken teşhis, düzenli takip ve yaşam tarzı desteği en güçlü silahlardır.

..........................................................

Pankreas Sklerozu Nedir?

Pankreas sklerozu, pankreas dokusunda fibrozis veya yara dokusu birikimi ile karakterize kronik bir durumdur. Bu sklerotik değişiklikler, pankreatik parankim kaybına ve fonksiyon bozukluklarına yol açar. Skleroz ilerledikçe pankreasın hem ekzokrin (sindirim enzimleri salgılama) hem de endokrin (insülin/glukagon üretimi) fonksiyonları bozulabilir.

Nedenleri

Kronik alkol kullanımı (en sık nedenlerden biri)

Kronik pankreatit (tekrarlayan inflamasyon ve hasar sonucu)

Otoimmün pankreatit

Genetik yatkınlık (CFTR mutasyonları gibi)

Uzun süreli metabolik ve oksidatif stres

Bu durumlar, inflamasyon ve serbest radikal birikimi aracılığıyla fibroblast aktivasyonunu tetikleyerek skleroz gelişimine yol açar.

Klinik Belirtiler

Karın ağrısı, özellikle üst karın bölgesinde, yemekten sonra artış gösterebilir

Sindirim bozuklukları, yağlı dışkı (steatore)

İştah kaybı, kilo kaybı

İnsülin salgılayan hücrelerin zarar görmesiyle diyabet gelişebilir

Bazı hastalarda bulantı ve kusma

Erken evrelerde semptomlar hafif olabilir ve genellikle rutin tetkiklerde ortaya çıkar.

Tanı Yöntemleri

Görüntüleme: Ultrason, CT veya MR pankreasın boyutunu ve fibroz alanlarını değerlendirmek için kullanılır

Laboratuvar Testleri: Pankreas enzimleri (amilaz, lipaz), kan şekeri düzeyi, otoimmün pankreatit markerları

Fonksiyon Testleri: Dışkıda elastaz testi, pankreasın ekzokrin fonksiyonlarını değerlendirir

Kesin tanı çoğunlukla klinik, laboratuvar ve görüntüleme bulgularının birlikte değerlendirilmesiyle konulur.

Tıbbi Tedavi

Semptomatik ve destekleyici: Pankreatik enzim replasmanı, ağrı yönetimi

Diyabet yönetimi: Pankreas sklerozu endokrin fonksiyonları bozduğunda insülin veya oral antidiyabetik ilaçlar

Otoimmün nedenli skleroz: Kortikosteroid veya immünmodülatörler

Tıbbi tedavi genellikle sklerozu geri döndürmez, ancak hastalığın komplikasyonlarını ve semptomlarını yönetmede etkilidir.

Bitkisel ve Metabolit Destekleri

Curcumin (Zerdeçal): Anti-inflamatuar, TGF-β/Smad yolunu baskılar, antioksidan, fibroblast aktivasyonunu azaltır. Etki Gücü: 80/100

Not: Kronik pankreatit ve fibroz modellerinde sklerozu azaltıcı etkisi gösterilmiştir.

Triphala (Kara Helile + Sarı Helile + Amalaki): Güçlü antioksidan ve anti-inflamatuar kombinasyon, sindirim sağlığını destekler. Etki Gücü: 75/100Not: Pankreas fonksiyonunu desteklediğine dair preklinik veriler var, fibroz üzerine sınırlı kanıt mevcut.

Berberin: Anti-inflamatuar, AMPK aktivasyonu, oksidatif stres baskısı. Etki Gücü: 70/100

Not: Glukoz ve lipid metabolizmasını düzenleyerek endokrin fonksiyon kaybına karşı yardımcı olabilir.

Quercetin: Antioksidan, NF-κB baskılayıcı, fibroblast proliferasyonunu azaltır. Etki Gücü: 70/100

Not: Fibrozis ve inflamasyonu azaltmada preklinik kanıt mevcut, insan verisi sınırlı.

Salvia miltiorrhiza (Danshen): Anti-inflamatuar, antioksidan, mikrokan dolaşımını iyileştirici. Etki Gücü: 65/100

Not: Pankreas sklerozuna doğrudan veri sınırlı, daha çok kardiyovasküler ve hepatik fibroz üzerine kanıt var.

...........................................................

C. Fibrozisin Patofizyolojisi

Fibrozisin ortak yolu, transforme edici büyüme faktörü beta-1 (TGF-β1) aracılığıyla gerçekleşir.
Bu faktör, fibroblastları myofibroblastlara dönüştürür, α-düz kas aktini (α-SMA) ve kollajen I üretimini artırır.
Sonuçta ekstrasellüler matriks (ECM) birikir, doku sertliği artar ve organ fonksiyonu azalır.

D. Tıbbi Tedavi Durumu

Günümüzde Batı tıbbında fibrozisi doğrudan durdurabilecek etkili bir ilaç bulunmamaktadır.
Tedavi genellikle nedene yönelik veya inflamasyon baskılayıcıdır (örneğin antifibrotik etkili pirfenidon ve nintedanib akciğer fibrozunda sınırlı etkilidir).

Başarısızlığın nedenleri:

• Fibrogenez çoklu yolaklarla ilerler (tek hedefli ilaçlar yetersiz kalır).

• Kronik inflamasyon ve oksidatif stres döngüsü kırılmaz.

• Hücre dışı matriks birikimi geri dönüşsüzdür.

E. Bitkisel Anti-fibrotik Araştırmalar: Qin Hu ve Ark. (King’s College London, 2010)

Bu önemli çalışma, inflamasyondan bağımsız, doğrudan anti-fibrotik etkileri in vitro olarak analiz etmiştir.
Araştırmada Çin tıbbında kullanılan 21 bitkisel bileşik ve 12 bitki ekstraktı değerlendirilmiştir.

Yöntem

• Böbrek fibroblast kültürlerinde TGF-β1 ile fibrozis indüksiyonu

• Kollajen birikimi ve nodül formasyonu ölçümü

• mRNA ve protein düzeylerinde fibrogenez belirteçlerinin (kollajen I, α-SMA) takibi

• Sitotoksisite ve hücre canlılığı kontrolü

Anti-fibrotik Etki Gösteren Bileşikler

1. Quercetin (soğan, elma, yeşil çay)

2. Baicalein

3. Baicalin — her ikisi Scutellaria baicalensis kökenli

4. Salvianolik Asit B — Salvia miltiorrhiza (danshen)

5. Emodin — Rheum palmatum (ravent) kökenli

Bu bileşikler:

• Kollajen I ekspresyonunu baskıladı

• α-düz kas aktinini azalttı

• Fibroblast proliferasyonunu düşürdü

Bitkisel Kaynaklar

Scutellaria baicalensis (Baicalin, Baicalein): Karaciğer ve akciğer fibrozuna karşı koruyucudur. Salvia miltiorrhiza (Salvianolik Asit B): Kardiyak (kalp) ve renal (böbrek) fibroz modülasyonu Rheum palmatum (Emodin). Böbrek ve karaciğer fibrozunu baskılama

F. Toksisite ve Mekanizma Üzerine Notlar

• Emodin güçlü antifibrotik etki gösterse de, yüksek dozlarda sitotoksiktir.
  Ancak bu toksisite, fibroblast apoptozunu seçici olarak tetikleyebileceği için terapötik avantaja dönüşebilir.

• Flavonoidler genellikle daha güvenli, düşük toksisiteli ve antioksidan özelliklidir.

• Bazı bileşiklerin etkisi doza bağımlı değil, “eşik etkisi” (ya hep ya hiç) biçimindedir.

G. Modelleme ve Klinik Yansımalar

Araştırmacılar, 2D (kollajen ölçümü) ve 3D (doku kasılması) modellerini kullanarak, gerçek doku deformasyonunu taklit eden en güvenilir in vitro sistemlerden birini geliştirmiştir.
Bu modeller, yeni anti-fibrotik ilaçların taranması için yüksek özgüllüğe sahiptir.

• Beş bileşik ve üç bitkisel ekstrakt, doğrudan anti-fibrotik etki göstermiştir.

• Bu bileşikler, gelecekte fibrozis tedavisi için yeni farmakolojik adaylar olabilir.

H. Bitkisel Yaklaşımların Önemi

Bitkisel bileşikler, fibrozis patogenezinde rol oynayan TGF-β1, oksidatif stres, ve fibroblast proliferasyonu gibi çoklu mekanizmaları hedefleyerek avantaj sağlar.

Olası destekleyici yaklaşımlar:

• Kurkumin: TGF-β1 ekspresyonunu ve kardiyak fibrozisi baskılayabilir.

• Resveratrol: Antioksidan ve TGF-β sinyal baskılayıcı etki.

• Yeşil çay polifenolleri (EGCG): ECM birikimini azaltıcı etki.

I. Sonuç:

Fibrozis, birçok organ yetmezliğinin son ortak yoludur.
Bugün için etkin farmakolojik tedavi sınırlıdır, ancak bitkisel bileşikler bu alanda yeni umutlar yaratmaktadır.
Özellikle flavonoidler ve fenolik asitler, kollajen birikimini azaltarak ve fibroblast aktivasyonunu baskılayarak doğrudan anti-fibrotik potansiyele sahiptir.

Bu çalışmada bildirilen 21 bitkisel bileşik, in vitro anti-fibrotik etkileri ve toksisitelerine göre dört grupta değerlendirildi. “Bitkisel” ve “fibroz” anahtar kelimeleriyle yapılan literatür taraması, fibrotik hastalıkların hayvan ve hücre modellerinde etkinliği gösterilmiş 21 adayı ortaya koydu. TGF-β1 ile indüklenen renal fibroblast (NRK-49F) modellerinde bu bileşiklerin kolajen birikimi üzerindeki etkileri analiz edildi. Sonuçta, quercetin, baicalin, baicalein, salvianolik asit B (SAB) ve emodin belirgin in vitro anti-fibrotik aktivite gösterdi.

Flavonoid ailesine ait quercetin, baicalin ve baicalein, düşük toksisiteyle 5–80 μM aralığında kolajen birikimini baskıladı. SAB, daha düşük konsantrasyonlarda (1,75–14 μM) etkili olurken toksisitesi minimaldi. Emodin, güçlü anti-fibrotik etki göstermesine karşın toksik aralığa yakın dozlarda sitotoksisite oluşturdu.

Moleküler düzeyde, bu beş bileşik TGF-β1 kaynaklı kollajen I ve α-SMA ekspresyonunu azalttı. Quercetin bu belirteçlerin baskılanmasında en güçlülerden biri olurken, emodin ve SAB de benzer şekilde etkiliydi. Baicalin ve baicalein, özellikle kollajen birikimini azaltmada dikkat çekti.

3 boyutlu fibrogenez modellerinde de benzer sonuçlar elde edildi; bu bileşikler TGF-β1’in indüklediği nodül oluşumunu baskıladı. Baicalein en güçlü etkiyi gösterirken, emodin düşük dozda etkili ancak yüksek dozda toksikti.

Bu bileşiklerin ana kaynakları olan Scutellaria baicalensis (baicalin, baicalein) ve Rheum palmatum (emodin) bitkilerinin ekstraktları da benzer anti-fibrotik aktivite sergiledi. Bulgular, flavonoidlerin inflamasyondan bağımsız olarak fibroblast aktivitesini düzenleyebileceğini gösterdi.

Flavonoid olmayan SAB ve emodin, flavonoidlerden daha güçlü ancak daha az doza bağımlı etki gösterdi. Emodin’in yüksek toksisitesi, terapötik etkilerle ilişkili olabilir; fibroblast apoptozunu indükleyerek fibrogenezi baskıladığı düşünülmektedir.

İn vitro modeller, bu bileşiklerin TGF-β1 aracılı fibrogenezi azaltabildiğini ve bu nedenle böbrek, karaciğer ve akciğer fibrozuna karşı potansiyel tedavi adayları olabileceğini ortaya koydu. Quercetin gibi diyet flavonoidlerinin anti-fibrotik etkileri, beslenme yoluyla da desteklenebileceğini düşündürmektedir.

Sonuç olarak, quercetin, baicalin, baicalein, SAB ve emodin, hücresel düzeyde kolajen birikimini ve fibroblast aktivasyonunu azaltan etkili bileşiklerdir. Bu veriler, bitkisel kaynaklı moleküllerin in vitro modellerde belirgin anti-fibrotik potansiyel taşıdığını ve yeni ilaç geliştirme çalışmalarına temel oluşturabileceğini göstermektedir.

Bilimsel perspektif:

“Fibrozisi geri çevirebilen ilaç, yalnızca bir organı değil, yaşlanmanın biyolojik hızını da yavaşlatabilir.”