KUSMA SEMPTOMU: SİNDİRİM SİSTEMİ ve BEYİN ARASINDAKİ KÖPRÜ

KUSMA REFLEKSİNİN HİYERARŞİSİ

Kusma, mide içeriğinin ağız yoluyla zorla dışarı atılmasıdır ve genellikle sindirim sisteminin bir koruma mekanizmasıdır. Kusma, beynin Dördüncü Ventrikülü yakınındaki Kemo-Reseptör Tetikleme Bölgesi (CTZ) tarafından veya doğrudan Kusma Merkezi tarafından tetiklenir.

Kusmanın ayırıcı tanısı, semptomun neden kaynaklandığını bulmak için bir algoritma gerektirir: Gastrointestinal (Çevresel) mi, Santral (Beyin Kaynaklı) mı, yoksa Sistemik/Metabolik mi?

1. BAŞLANGIÇ OLASILIĞI VE ANA TANI GRUPLARI

Kusmanın nedenleri geniş bir yelpazeye yayılır, ancak ilk yaklaşımdaki öncelik, en sık görülen ve en tehlikeli olanları ayırt etmektir.

Olası Neden Grubu Prevalans (Başlangıç Olasılığı) Risk Düzeyi

Gastroenterit / Gıda İntoksikasyonu %40 - %60 (En sık neden) Düşük/Orta (Dehidrasyon riski)

İlaç Yan Etkileri / Toksinler %10 - %20 Orta/Yüksek

Organik Obstrüksiyon (Tıkanıklık) %5 - %10 Yüksek (Cerrahi Acil)

Santral Sinir Sistemi (KİBAS, Migren) <%5 Hayati Risk (KİBAS)

Metabolik/Sistemik:

Nedenler (Diyabetik Ketoasidoz, Üremi) %5 - %10 Yüksek

2. KUSMA SORGULAMA ALGORİTMASI: KRİTİK AYIRIMLAR

Kusmanın karakteri ve eşlik eden semptomlar, LR değerleri ile tanıyı hızla daraltan anahtar filtrelerdir.

A. Santral vs. Periferik Kusma Ayrımı (LR Değerleri)

Santral Kusma (Artmış Kafa İçi Basınç – KİBAS) ile Periferik Kusma (Gastroenterit) ayrımı, hayat kurtarıcıdır.

Klinik Veri/Semptom İlgili Tanı Duyarlılık (Sens.) Özgünlük (Spec.) LR+ (Olasılığı Artırır) LR- (Olasılığı Azaltır)

Fışkırır Tarzda Kusma (Projeksiyon) KİBAS (Tümör, Kanama) Duyarlılık: %50 - %70 Özgünlük: %80 - %90 LR+ 4.0 - 7.0 (Güçlü) LR- ~ 0.5

Bulantı Olmaksızın Kusma: KİBAS Duyarlılık: %60 - %70 Özgünlük: %75 - %85 LR+ 2.8 - 4.6 LR- ~ 0.4

Kusmanın Baş Ağrısı ile Birlikteliği: KİBAS/Migren Duyarlılık: %70 -%80 Özgünlük: %70 LR+ 2.3 - 2.8 LR- ~ 0.3

Kusma Öncesi Yoğun Bulantı: Gastroenterit / Periferik Neden Duyarlılık: %80 - %90 Özgünlük: %70 LR+ ~ 2.8 LR- ~ 0.25

Kusmanın Sabah Erken Saatlerde Olması: KİBAS Duyarlılık. %50 Özgünlük: %80 LR+ 2.5 LR- ~ 0.6

Kritik Vurgu: Bulantı olmaksızın, fışkırır tarzda kusma (LR+ > 4.0), santral neden olasılığını güçlü bir şekilde artırır ve Görüntüleme (BT/MRG) ihtiyacını ortaya çıkarır.

B. Obstrüksiyon (Tıkanıklık) Sorgulaması (LR Değerleri)

Kusmanın tıkanıklığa bağlı olup olmadığının ayrımı, cerrahi aciliyet açısından önemlidir.

Karın Ağrısının Kusmadan Önce Başlaması: Obstrüksiyon Duyarlılık. %80 - %90 Özgünlük: %70 LR+ 3.0 - 4.5 LR- ~ 0.2

Safralı Kusma (Biliyöz Kusma): İnce Bağırsak Obstrüksiyonu Duyarlılık: Yüksek Özgünlük: Yüksek LR > 5.0 LR- N/A

Gaz/Dışkı Çıkaramama (Konstipasyon): İntestinal Obstrüksiyon Duyarlılık: %85 - %95 Özgünlük: %80 LR+ 4.0 - 6.0 (Çok Güçlü) LR- ~ 0.1

Önceden Karın Cerrahisi Öyküsü: İntestinal Adezyon (Yapışıklık) Duyarlılık: N/A Özgünlük: N/A Başlangıç Obstrüksiyon olasılığını yükseltir.

3. TANI VE AYIRICI TANI: TESTLER VE FİZİK BULGULAR

A. Fizik Muayene Bulguları (Kritik Gözlemler)

Fizik Muayene Bulgusu: Batında Defans/Rijidite:

İlgili Tanı: Peritonit (Perfore Ülser, Apandisit)

LR+ (Olasılığı Artırır): > 10.0 (Cerrahi Acil)

Neden Kritik? Perforasyon (Organ delinmesi) veya yaygın peritonit (periton zarı iltihabı) belirtisidir

Fizik Muayene Bulgusu: Karnın Şişliği (Distansiyon)

İlgili Tanı: İntestinal Obstrüksiyon

LR+ (Olasılığı Artırır): ~ 4.0 - 6.0

Neden Kritik? Tıkanıklığın göstergesidir.

Fizik Muayene Bulgusu: Dehidrasyon Bulguları (Turgor Azalması, Taşikardi)

İlgili Tanı: Gastroenterit / Ağır Sıvı Kaybı

LR+ (Olasılığı Artırır): 3.0 - 5.0

Neden Kritik? Tedaviye acil başlama endikasyonudur.

Fizik Muayene Bulgusu: Dehidrasyon Bulguları (Turgor Azalması, Taşikardi)

İlgili Tanı: Gastroenterit / Ağır Sıvı Kaybı

LR+ (Olasılığı Artırır): 3.0 - 5.0

Neden Kritik? Tedaviye acil başlama endikasyonudur.

Fizik Muayene Bulgusu: Nörolojik Bulgular (Papil Ödem, Fokal Defisit)

İlgili Tanı: KİBAS / Santral Neden

LR+ (Olasılığı Artırır): Çok Yüksek (> 15.0)

Neden Kritik? Acil Beyin Görüntülemesi gerektirir.

B. Laboratuvar ve Görüntüleme Verileri (LR Değerleri)

Laboratuvar testi: Metabolik Asidoz (AKG)

İlgili Tanı: Diyabetik Ketoasidoz (DKA) / Üremi

LR+ (Olasılığı Artırır): > 10.0

LR- (Olasılığı Azaltır): N/A

Laboratuvar testi: Serum Amilaz/Lipaz Yüksekliği

İlgili Tanı: Akut Pankreatit

LR+ (Olasılığı Artırır): > 8.0

LR- (Olasılığı Azaltır): < 0.1

Laboratuvar testi: Gebelik Testi (HCG)

İlgili Tanı: Ektopik Gebelik / Gebelik Kusması

LR+ (Olasılığı Artırır): Sınırsız

LR- (Olasılığı Azaltır): N/A

Görüntüleme:Ayakta Direkt Karın Grafisi

İlgili Tanı: Hava-Sıvı Seviyeleri: İntestinal Obstrüksiyon

LR+ (Olasılığı Artırır): ~ 8.0 -10.0

LR- (Olasılığı Azaltır): ~ 0.3

Görüntüleme: Kranial BT/MRG'de Lezyon

İlgili Tanı: KİBAS / Tümör

LR+ (Olasılığı Artırır):> 20.0

LR- (Olasılığı Azaltır): < 0.1

4. KUSMA ALGORİTMASI: ÖNLEYİCİ VE AYIRICI PLAN

1. Başlangıç Süresi ve Şekli:

Amaç: Toksin/Viral/Santral Ayrımı:

Cevaba göre karar: Hızlı Kusma (< 6 saat) Toksin intoksikasyonu olasılığı artar

(LR+ > 5.0).

2. Eşlik Eden Bağırsak Semptomu:

Amaç: Obstrüksiyon/Gastroenterit Ayrımı.

Cevaba göre karar: Gaz/Dışkı Çıkaramama Obstrüksiyon olasılığı artar

(LR+ > 4.0).

3. Ağrı Karakteri:

Amaç: Basit/Peritonit/Pankreatit Ayrımı.

Cevaba göre karar: Karın Ağrısı/Defans Cerrahi aciliyet olasılığı artar

(LR+ > 10.0).

4. Nörolojik Semptomlar:

Amaç: Santral Neden Ayrımı.

Cevaba göre karar: Bağımsız Baş Ağrısı/Bulantısız Kusma KİBAS Görüntülemesi başlatılır.

Sonuç: Kusma, vücudun akut tehlikeye verdiği güçlü bir yanıttır. Klinisyenin başarısı, bu semptomu bir LR değerleri silsilesi olarak ele alarak, hızlı ve doğru tanıya ulaşmak için Obstrüksiyon, Peritonit ve KİBAS gibi hayati tehlikeleri hızla ekarte etmesinde gizlidir.